نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد پژوهشکده امام خمینی ره و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.
2 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
چکیده
حضور عنصر دین در وقوع انقلابها همواره تعیین کننده نوع جهان‌بینی ملتها به ارزشها و هنجارهای اجتماعی است. نوع جهان‌بینی در وقوع انقلاب اسلامی ایران نشات گرفته از فرهنگ اسلامی بوده است که در اثر اشاعه نفوذ معنوی انقلاب ایران در تحولات رخ داده در سال 2011 در کشورهای عربی منجر به پیدایش فعالانی نظیر گروههای النهضه در تونس به رهبری راشد الغنوشی شد. هدف ما در این پژوهش بررسی نقش اسلامگرایان به عنوان کنشگران مذهبی، در مقایسه با سایر نیروهای غیر‌اسلامی می‌باشد. لذا برای بررسی نقش اسلامگرایان در وقوع انقلاب ایران و تونس، جایگاه آن در قالب یک دستگاه مفهومی متشکل از ایدولوژی بسیج، رهبری و سازماندهی را مورد بررسی قرار دادیم. این جستار در زمره پژوهشهای کیفی و با روش تطبیقی-تاریخی انجام گرفته است. بر اساس یافته‌های این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که در انقلاب اسلامی ایران اسلامگراها با اتخاذ مشی ایدئولوژیک اسلامی توانستند رهبری و سازماندهی بسیج را برعهده بگیرند و با زیر بیرق آوردن سایر معترضین انقلابی به اریکه قدرت صعود کنند. اما جنبش انقلابی تونس با رویه‌ای نسبتا دموکراتیک و مطالبات اقتصادی همراه بوده است که اسلامگراها بدون رهبری واحد و در کنار سایر جریان‌های فعال در عرصه انقلابی کشور حضور نسبتا تاثیرگذار
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Sociological Study of the Different Positions of Islamists in Contemporary Revolutions: (Case Study of 2011 Tunisia Revolutionary Movement and Islamic Revolution of Iran)
نویسندگان [English]
- Samira Mohannadi 1
- Ali Morshedizad 2
1 M.Sc. Imam Khomeini Research Institute and the Islamic Revolution, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Political Science, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
The presence of the element of religion in the occurrence of revolutions always determines the kind of worldview of nations to social values and norms. The worldview in the occurrence of the Islamic Revolution of Iran originated from Islamic culture, which led to emergence of such groups as Ennahda Movement in Tunisia led by Rashid al-Ghannushi due to the diffusion and spread of spiritual influence of Iran’s revolution in the 2011 events in Arab countries. The main purpose of this paper is to study the role of Islamists as religious activists compared to non-Islamic forces. Therefore, to study the role of Islamists in the occurrence of the Iranian and Tunisian revolutions, their position in the context of a conceptual framework consisting of ideology, mobilization, leadership, and organization has been studied. This research is a qualitative research employing historical-comparative method. The findings of this study show that in the Islamic Revolution, the Islamists, by adopting an Islamic ideological policy, were able to take over the leadership and organization of the mobilization of forces and ascended to power by gathering other revolutionary dissidents under their banner. But the Tunisian revolutionary movement has been accompanied by a relatively democratic process
کلیدواژه‌ها [English]
- revolation
- Iran
- Tunisia
- Islamists
ابراهیم نیا، حسین (1391)، «بررسی تاثیر روی کارآمدن جریان‌های اسلامگرای تونس بر موقعیت بنیادگرایی اسلامی»، مطالعات خاورمیانه، شماره71، صص: 170-145.
اسپوزیتو، جان (1388)، «انقلاب ایران و بازتاب جهانیان»، ترجمه محسن میرشانه چی، تهران: انتشارات باز.
افتخاری، اصغر (1391)، «بیداری اسلامی در نظر و عمل»، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
بشلر، ژان (1370)، «ایدئولوژی چیست»، ترجمه؛ علی اسدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
بشیریه، حسین (1372)، «انقلاب و بسیج سیاسی»، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم.
پناهی، محمد حسین(1391)، «نظریه های انقلاب؛ وقوع، فرآیند و پیامدها»، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.
پورسعید، فرزاد (1390)، «بررسی مقایسه‌ای انقلاب اسلامی ایران و انقلاب مصر»، مطالعات راهبردی، شماره 52، صص: 198-159.
تاجیک، محمدرضا (1378)، «میشل فوکو و تاریخ اسلامی»، تهران: نشر بقعه.
تبیان، دفتر سی و ششم (1379)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره).
تقی پور، ابوالفضل و روستایی، صغرا (1389)، «رویارویی نظام حکومتی و احزاب سیاسی در تونس»، تهران: نشر موسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
تلاشان، حسن و نصر دهریزی، الماس (1393)، «تاثیر انقلاب اسلامی ایران درر بیداری اسلامی تونس»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 44، شماره چهارم، صص: 762-743.
جهانگیر، کیامرث و ملکی، حسن (1394)، «بیداری اسلامی؛ ریشه ها و زمینه ها»، فصلنامه سیاست، دوره 45، شماره 2، صص: 46-25.
حاضری، علی محمد «الف» (1380)، «انقلاب و اندیشه»، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
حاضری، علی محمد «ب» (1377)، «فرآیند بالندگی ایدئولوژی انقلاب اسلامی»، مجله متین، شماره 1، صص: 157-107.
خرمشاد، محمدباقر و کیانی، نیما (1391)، «تمدن اسلامی- ایرانی الهام بخش موج سوم بیداری»، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره 28 ، صص:50-28.
خسرو شاهی، سید هادی (1392)، «بیداری اسلامی در تونس و راشد الغنوشی»، قم: نشر بوستان کتاب.
خمینی، روح الله (1327)، «کشف الاسرار».
دان، جان. ام (1384)، «عصر روشنگری»، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: نشر ققنوس، چاپ سوم.
دکمجیان، هرایر (1377)، «جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب»، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
دلاپورتا، دوناتلا و دیانی، ماریو (1390)، «مقدمه ای بر جنبش های اجتماعی»، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: انتشارات کویر.
دیدار، پوریا (1390)، «اخوان المسلمین فعالتر خواهد شد»، مصاحبه با محمود واعظی، ماهنامه گزارش، اردیبهشت، شماره 226.
راش، مایکل (1390)، «جامعه و سیاست»، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: انتشارات سمت.
رهنما، مهدیه (1394)، «مطالعه مقایسه‌ای ابزارها و شیوه‌های بسیج و اعتراض در انقلاب اسلامی ایران و انقلاب روسیه»، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
سمتی، هادی (1377)، «نظریه بسیج منابع و انقلاب اسلامی؛ مجموعه مقالات (رهیافت‌های نظری بر انقلاب اسلامی)»، تهران: معاونت امور اساتید.
سیاوشی، سوسن (1387)، «لیبرال ناسیونالیسم در ایران»، ترجمه علی محمد قدسی، تهران: نشر باز، چاپ دوم.
شجاعی زند، علیرضا (1383)، «دین در وضعیت انقلابی (بررسی تطبیقی انقلاب فرانسه و ایران)»، فصلنامه انجمن جامعه شناسی ایران، دوره پنجم، شماره 3، صص:66-28.
شجاعی زند، علیرضا (1394)، «دین در زمینه و زمانه مدرن»، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول.
عظیمی، امیر (1396)، «انقلاب در کشور های عربی»، تهران: انتشارات پزوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول.
العنانی، خلیل (1390)، «جریان‌های اسلامی در عصر انقلاب‌های عربی»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، شماره48، صص: 154-145.
عوض پور، مهدی و اسماعیلی، مصطفی (1393)، «اسلام سیاسی در تونس: از مشت آهنین بن علی تا انقلاب یاسمین»، تهران: نشر دانشگاه امام صادق.
فوران، جان (1377)، «مقاومت شکننده تاریخ تحولات ایران از صفویه تا یالهای پس از انقلاب اسلامی»، ترجمه احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
فوزی، یحیی (1394)، «جنبش های اسلامگرای معاصر؛ بررسی منطقه ای»، تهران: انتشارات پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
فوکو، میشل (1379)، «ایران، روح جهان بی روح»، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
قالیباف، محمد باقر و پور موسوی، سید محمد (1391)، «نقش هویت و بیداری اسلامی در شکل گیری تحولات اخیر در خاورمیانه»، مطالعات بیداری اسلامی، سال اول، شماره 2، صص 121-142.
قزل ایاق، ایمان (1396)، «فعالیت‌های انقلابی بازاریان طی ماههای دی و بهمن 1357»، فصلنامه تاریخ انقلاب، سال اول، شماره 1،صص: 113-85.
کینگ، مری و گاندی، مهاتا و مارتین لوتر (1385)، «قدرت مبارزه عاری از خشونت»، مترجم شهرام نقش تبریزی، تهران: نشر نی.
گرین، توماس.اچ (1387)، «جنبش انقلابی معاصر»، ترجمه رشید شایگان‌پور، اهواز: نشر رسش.
مجیدی، حسن و رحیمی نیا، محسن (1394)، «بررسی فرآیند گذار به دموکراسی در تونس»، فصلنامه مطالعات جهان سیاسی، سال چهارهم، شماره چهاردهم، صص: 142-121.
محلاتی، محمد (1377)، «امام خمینی محیی حکومت اسلامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی امام خمینی و احیاء تفکر دینی، تهران: موسسه تنظیم و نشر.
محمدی، منوچهر (1378)، «انقلاب اسلامی در میان انقلاب‌های بزرگ جهان»، دو فصلنامه فلسفه و کلام، سال چهارم، شماره 13، صص 34-49.
مرکز الاستشارات و البحوث (1388)، «رویارویی نظام حکومتی و احزاب سیاسی در تونس»، ترجمه ابوالفضل تقی پور و صغری روستایی، تهران، انتشارات اندیشه سازان نور.
معدل، منصور (1382)، «طبقه، سیاست و ایدئولوژی در انقلاب ایران»، مترجم محمد‌سالار کسرایی، تهران: انتشارات باز، چاپ اول.
معموری، طاهره (1378)، «دانشگاه زیتونیه»، ترجمه زهرا خسروی، تهران: نشر امیر کبیر، چاپ اول.
مکرم دوست ، امیر نورانی (1389)، «تعامل ساختار و کارگزار در تبیین انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال هفتم ، شماره 27، صص 45-68.
ملکوتیان، مصطفی (1391)، «گونه شناسی نظریه های انقلاب»، فصلنامه سیاست، دوره 42، شماره 1، صص 349-333.
نقیب‌زاده، احمد و امانی، وحید (1382)، «نقش روحانیت شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی»، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
الوانی، سید مهدی و معمارزاده، محمدرضا و البرزی، محمود و کاظمی، حسین (1392)، «ارائه مدل رهبری معنوی در نظام اداری ایران»، فصلنامه مدیریت دولتی، دوره 5، شماره 13، صص: 40.
الیاده، میرچا (1374)، «فرهنگ و دین»، هیات مترجمان"زیر نظر بها الدین خرمشاهی"، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
مرشدی‌زاد، علی (1390)، «میزگرد ماهیت شناسی جنبش های جدید خاورمیانه»، در: http://www.alimorshedizad.blogfa.com/post-124.aspx
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1372)، «انقلاب ایران به روایت رادیو بیبی سی»، تهران: طرح نو.
منابع عربی
بشاره، عزمی، (2011)، «زمن الثورات وسرعة الضوء وتونسة العرب».
التایب، عائشه (2011)، «الخلفیات الاقتصادیه والاجتماعیه للثوره التونسیه»، دوحه، نشر المرکز العربی .
تراب الزمزمی، عبدالمجید (1989)، «تونس»، بیروت، داراروضه.
الحناشی، عبداللطیف، (2011)، «الاحزاب والمنظمات الوطنیه التونسیه»، دوحه، نشر المرکز العرب.
عبد الرحمان الراشد (2011)، «تونس... هل تصبح ترکیبا»، اشرف لاوسط، العدد 22. 12.
عبداللطیف، کمال (2011)، «الحدث التونسی، اسئله الاصلاح السیاسی»، دوحه، نشر المرکز العربی.
مرکز الجزیره للدراسات (2011)، «تونس؛ من اطاحه الرئیس الی المرحله الاتنقالیه»، موقع الجزیره.
Alexander, christofer (2010), Tunisia: stability and Reform in the Modern Maghreb, London and NewYork, Routledge.
Barany, Zoltan (2011), "Comparative the Arab Revolt: the Role of the Military, Journal of Democracy, vol.22, No.4; 28-39.
Bayat, Asef (2011), "The Post –Islamist Revolations, What the Revolats in Arab World Mean", http://www.foreignaffairs.com/articls/67812/asef-bayat/the- post- Islamist- revolations.
Blaydes, Lisa (2011), Elections and Distributive politiesin mubarak’s Egypt, Cambridge: Cambridge university press.
Blumi, Isa (2011), Chaos in Yemon: Societal Cocital Collapse and the New Authoritarianism, London: Routledge.
Fisher, Marc (2011), "In Tunesia Act of One Fruit Vendor Unleashes Wave of Revolution through Arab World. The Washington Post, 26 March, in: http://www.washingtonpost.com/world/in –tunisia-act-of-one-fruit-vendor- spark-wave- Revolution-through-arab- world/2011/03/16/ AfjfsueB- story. Html
Gause, Greydy (2011), Why Middle East studies missed the Arab spring, Foreign Affairs, Vol.90, No.4, pp: 81-90.
Ghiribi, Asam (2014), “The Problem with Tunisias New Constitution” Foreign Policy, January, at: https://foreignpolicy.com/2014/01/09/the-problem-with-tunisias-new-constitution/
Goldstone, Jack A (2011), "Cross-Class Coalititians and the Making of the Arab Revolt of 2011, Swiss Political Science Review, 17 (4): 457-462.
Goodwin, Jeff (2011), "Why We Surprised (Again) by the Arab Spring, Swiss Political Science Review, 17 (4): 452- 456.
John, Foran (1997), “Discourses and social forses: the Role of culture and culture studies in understanding revoltions". See Foran 1997c, pp 226-203.
Kamrava, Mehran (1990), “Revelution in Iran (the of turmoil)”, First published by Routlege, London.
lynch, narc(2011), tunisia’s new al nahda, foreign policy, June, at: https://foreignpolicy.com/2011/06/29/tunisias-new-al-nahda
)